Sanayi Devrimi'nin Sosyal Maliyeti: Makine ve İnsan
- yüzyılın sonunda İngiltere'de başlayan Sanayi Devrimi, insanlık tarihinin Neolitik Devrim'den (Tarım Devrimi) sonraki en büyük kırılmasıdır. Ancak bu değişim, ders kitaplarında yazdığı gibi sadece "James Watt'ın buhar makinesini icadı" ile açıklanamaz. Bu, bir yaşam biçiminin ölümü ve yenisinin sancılı, dumanlı ve gürültülü doğuşuydu.
Kırsaldan Kente Göç: Köksüzleşme
Yüzyıllardır tarlada güneşin doğuşu ve batışıyla yaşayan, mevsimlere göre hayatını düzenleyen insanlar, bir anda fabrika düdükleriyle yönetilen bir zamana hapsoldular.
"Enclosure Acts" (Çitleme Yasaları) ile ortak arazilerini kaybeden köylüler, çaresizce şehirlere aktı. Manchester, Liverpool ve Londra, kontrolsüzce büyüyen, altyapısız ve hastalıklı devlere dönüştü. Kanalizasyonun sokaklara aktığı, bir odada 10 kişinin yaşadığı "slums" (gecekondu mahalleleri) doğdu. İnsanlar topraktan kopmuş, makinenin dişlileri arasına sıkışmıştı.
Çalışma Koşulları: Cehennemin Tasviri
Fabrikalarda çalışma saatleri günde 14-16 saati buluyordu. Tatil yoktu, sigorta yoktu, emeklilik hayaldi.
En acı olanı çocuk işçiliğiydi. Madenlerde 6 yaşındaki çocuklar, karanlık tünellerde kömür vagonlarını çekiyordu çünkü tüneller yetişkinler için çok dardı. Tekstil fabrikalarında, makinelerin altına girip kopan ipleri bağlayan "küçük parmaklara" ihtiyaç vardı. Güvenlik önlemi yoktu; bir makineye kolunu kaptırmak, işten atılmak ve aç kalmak demekti. Charles Dickens'ın romanları kurgu değil, bu acı gerçeğin ta kendisiydi.
Ludditeler: Makine Kırıcılar
Bu vahşi düzene ilk tepki, makineleri kıran "Luddite" hareketinden geldi. Bugün "teknoloji düşmanı" olarak anılsalar da, aslında dertleri teknolojiyle değildi. Onlar, teknolojinin insan emeğini değersizleştirmesine, ustalık gerektiren işlerin vasıfsızlaştırılmasına ve açlığa karşı isyan ediyorlardı.
"Kral Ludd" adında efsanevi bir liderin peşinden gittiler. Ancak devletin cevabı sert oldu; makine kırmak idam suçu sayıldı. İngiliz ordusu, Napolyon ile savaşırken bile Ludditeleri bastırmak için ülke içinde asker kullandı.
Yaşam Standardı Tartışması
Tarihçiler hala tartışıyor: Sanayi Devrimi'nin ilk 50 yılında (1780-1830) ortalama yaşam standardı düştü mü, arttı mı?
Ücretler kağıt üzerinde artsa da, yaşam kalitesi, temiz hava, temiz su ve sosyal bağlar açısından dramatik bir çöküş yaşandı. İnsan boyu kısaldı, ortalama ömür düştü. Ancak uzun vadede, bu acı reçete modern refah toplumunun, sendikal hakların, kitlesel üretimin ve orta sınıfın doğuşunu sağladı. Ucuz giysi, ucuz eşya ve sonunda tüketim toplumu doğdu.
Sonuç
Sanayi Devrimi, bize bugünkü konforumuzu, akıllı telefonlarımızı ve arabalarımızı verdi. Ama bedelini o dönemin isimsiz işçileri, kömür tozu yutan çocukları ödedi. Teknoloji her zaman ilerler, ancak "kimin için ve ne pahasına?" sorusu her zaman geçerliliğini korur.